Osmanlı Devleti Padişahları: Yükselme Dönemi

Osmanlı padişahlarını kısaca tanıdığımız yazı serisinde bu yazımızda yükselme dönemi padişahlarına bakacağız. Yükselme dönemi diye tabir ettiğimiz dönem Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethettiği yıl olan 1453 ile başlar ve kimisine göre Kanuni'nin öldüğü 1566 kimisine göre ise  sadrazam Sokullu Paşa'nın öldüğü 1579 yılına kadar devam eder.  Biz bu yazımızda 1453-1579 arasını baz alacağız. Buna göre yükselme dönemi ilk padişahı Osmanlı'nın yedinci padişahı olan Fatih Sultan Mehmed'dir. II. Selim'den sonra gelen III.Murad döneminde Sokullu Mehmed Paşa'nın ölmesi ile duraklama dönemi başlamaktadır.

Kuruluş dönemi (1299–1453)

Yükselme dönemi (1453–1579)

Duraklama dönemi (1579–1699)

Gerileme dönemi (1699–1792)

Dağılma dönemi (1792–1922)

7. Padişah: II. MEHMED (FATİH)          

Doğum-Ölüm Yılı: 1432-1481                    

Doğum-Ölüm Yeri: Edirne-Gebze                    

Saltanat Yılları: 1444-1446 / 1451-1481                   

Babası: II. Murad                             

Annesi: Hüma Hatun

.

.

Babası II. Murad'ın barışı sağladığı düşüncesi ile tahtan çekilmesi üzerine küçük yaşta ilk defa tahta çıkan II. Mehmed Hıristiyanların tekrar savaş hazırlıklarına girmesi ve bazı paşaların II. Murad yanlısı politikası nedeniyle tahtı tekrar babasına devretmiş ve ancak 1451'tam anlamıyla makamını geri elde edebilmiştir. Onun ilk ve en büyük başarısı hepimizin bildiği üzere İstanbul'u fethederek Bizans olarak bildiğimiz Doğu Roma İmparatorluğu'na son vermiş olmasıdır. Bu sefer için büyük hazırlıklar yapıldı. Günümüzde Bebek sahilinde bulunan ve Boğaziçi Üniversitesi'nin hemen yakınındaki Rumeli Hisarı'nın yapılması, "Şahi" denen Bizans surlarını yıkan büyük topların döktürülmesi ve surları aşmak için hareketli kulelerin inşa ettirilmesi bu hazırlıklardandır. Yine gemilerin karadan yürütülerek Haliç'e indirilmesi de stratejik olarak önemli bir manevra olmuştur. İstanbul 29 Mayıs 1453'te fethedilmiştir.

.

.

Fatih dönemi İstanbul için büyük bir yenilikler silsilesi getirmiştir. Ayasofya'nın camiye çevrilmesi ve Topkapı Sarayı'nın inşası en önemli gelişmelerdir. Fatih semtindeki 18. yüzyılda restore edilen Fatih Cami de ilk defa onun döneminde inşa edilmiştir. Padişahın gücünü ön planda tutmak için Türk kökenli görevlilerin yerlerini devşirme kökenlilere bırakması bu dönemde başlamıştır. Yine aynı şekilde kardeş katli de devletin güçlü bir padişah tarafından yönetilmesi için uygun görülmüştür.

.

.

Fatih, Balkanlarda da topraklar elde etmiş ve Anadolu'da Trabzon Rum İmparatorluğu'na da son vermiştir. Otlukbeli Savaşı'nda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ı mağlup etmiştir. Onun döneminde Osmanlı Devleti'nde kültür, sanat ve bilim alanında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Fatih'in hocası ise meşhur alimlerden Akşemseddin'dir.

.

Kader: Çok yaramaz bir çocuk olan II. Mehmed’e, babası II. Murad Han:

“Ne kadar yaramaz bir çocuksun, senden adam olmaz” diye çıkışır.

Mehmed’in orada bulunan ve velâyet sırrıyla kalp gözü açık olan hocası Akşemseddin ise gülümseyerek şöyle söyler:

“Peder ne der, kader ne der."

.

Gönül fetheden İstanbul: Fatih’e sorarlar:

 – İstanbul’u niçin fethettin?

Cevap verir:

– Çünkü önce o benim gönlümü fethetti.

 

.

8. Padişah: II. BAYEZID   

Doğum-Ölüm Yılı: 1447-1512                      

Doğum-Ölüm Yeri: Dimetoka-Havsa      

Saltanat Yılları: 1481-1512                   

Babası: II. Mehmed                           

Annesi: I. Gülbahar Hatun

.

Amasya'da şehzadelik yaptı ve iyi bir eğitim aldı. Genel olarak mistik ve şairane yaşam sürdüğü bilinir. Onun en büyük sorunu kardeşi ile olan çekişmesi idi. Cem Sultan olayı uzun bir süre kendisini uğraştırmıştır ve nispeten pasif bir politika izlemesinin sebeplerinden de biridir. Memlüklülerle de savaştı ama bu hiçbir zaman tam anlamıyla topyekun bir savaşa dönüşmedi. Beş kere sefere çıkmıştır. İçeride Şahkulu isyanını bastırdı ve İspanya'dan kovulan Müslümanlara yardım eli uzattı. 1509 büyük İstanbul depremi dönemin kötü olaylarının başında gelmektedir. İstanbul'daki Bayezid Camii onun döneminde yapılmıştır.

.

Gül Baba ile Diyalog: Evliya Çelebi'nin anlattığına göre, Sultan II. Bayezid 1481 yılının bir kış günü Galata sırtlarında avlanırken son derece bakımlı ve güllerle süslü bir bahçe ve içinde köhnemiş küçük bir kulübe gördü. Kulübede mola veren Sultan, buranın sahibi Gül Baba ile tanışır ve onu, bahçeye gösterdiği özenden dolayı ödüllendirmek istediğini söyledi. Gül Baba da padişahına sarı ve kırmızı iki adet gül vererek, bu bahçeye bir okul ve hastane yaptırmasını istedi. Galata Sarayı Ocağı (günümüzde Galatasaray Lisesi) böylece kuruldu ve Yavuz Sultan Selim'in oğlu Kanuni Sultan Süleyman da dahil olmak üzere tüm şehzadeler, şehzadelerin çocukları ve önemli devlet görevlileri ilk ve orta eğitimlerini burada aldılar.

.

9. Padişah: I. SELİM (YAVUZ)        

Doğum-Ölüm Yılı: 1470-1520                      

Doğum-Ölüm Yeri: Amasya-Çorlu                  

Saltanat Yılları: 1512-1520                   

Babası: II. Bayezid                          

Annesi: II. Gülbahar Sultan

.

Hazine: Yaygın bir efsaneye göre; hazinenin kapısını mühürledikten sonra, şöyle vasiyet etmiştir: "Benim altınla doldurduğum hazineyi, torunlarımdan her kim doldurabilirse kendi mührü ile mühürlesin, aksi halde Hazine-i Hümayun benim mührümle mühürlensin." Bu vasiyet tutulmuş, o tarihten sonra gelen padişahların hiçbiri hazineyi dolduramadığından, hazinenin kapısı Osmanlı'nın yaklaşık 400 yıl sonraki iflasına kadar Yavuz'un mührüyle mühürlenmiştir.

Şiir:

Sanma şahım /herkesi sen / sadıkane / yar olur

Herkesi sen / dost mu sandın / belki ol / ağyar olur

Sadıkane / belki ol / alemde bir / dildar olur

Yar olur / ağyar olur / dildar olur / serdar olur "

Yavuz Sultan Selim'e ait dizlerdir. Dizelerin ilk kelimeleri yukarıdan aşağıya okunduğunda aynı dizeyi verir. Divan edebiyatında bu özelliğe "vezn-i aher" denir.

.

Ya Sen Bizi Kiminle Sanırdın?: Yavuz Sultan Selim, kısa fakat dolu dolu geçen hayatında küçük bir çıbana yenik düşer. Son anlarında yanında yakın arkadaşı Hasan Can vardır. Yavuz, Hasan Can’a sorar:

- Hasan bu ne hâl?

- Şimdi Allah ile birlikte olma zamanıdır sultanım!

Selim'in cevabı oldukça düşündürücüdür.

- Bre Hasan, sen bunca zamandır, bizi kiminle bilirdin?!

 

10. Padişah: I. SULEYMAN (KANUNİ)    

 

Doğum-Ölüm Yılı: 1494-1566                    

Doğum-Ölüm Yeri: Trabzon-Zigetvar      

Saltanat Yılları: 1520-1566                   

Babası: I. Selim                               

Annesi: Ayşe Hafsa Sultan

.

Batıda "muhteşem" bizde ise "Kanuni" olarak bilinen I. Süleyman 46 sene ile saltanatta en uzun kalan padişahtır. Aynı zamanda en çok sefere çıkan padişahtır. Saltanatı boyunca çıkan isyanları bastırmayı başardı. Rodos'u ve Belgrad'ı fethetti, Mohaç Meydan Savaşı'ndan Macarları mağlup etti, Almanya seferine çıktı ve Viyana ilk kez kuşatıldı ama alınamadı. Fransa kralına yardım eli yine onun döneminde uzatıldı. Hem doğuda hem batıda birçok mücadele içinde oldu. Barbaros Hayrettin Paşa onun döneminde Osmanlı hizmetine girdi ve denizde Preveze zaferi elde edildi. Mimar Sinan'ın kalfalık eserim dediği Süleymaniye Cami onun döneminde inşa edildi. Sayısız seferler içinde bulundu. Dönemin en önemli simaları eşi Hürrem Sultan, idam edilen oğlu Şehzade Mustafa ve yine idam edilen Pargalı İbrahim Paşa'dır. Dönemin başlıca şairleri arasında Fuzûlî, Bâki, Pir Sultan Abdal ve Bağdatlı Ruhi gibi isimler yer almaktadır. "Muhibbî" mahlasıyla şiirler yazan Süleyman'ın bir de divanı vardır.

.

.

Bir Beyit:

Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi.

.

Kanuni’nin Nezaketi: Kanuni, Süleymaniye Camii’nin temelini atarken yanında bulunan Şeyhülislam Ebusuud Efendiye:  “Hocam, bu işe benden daha layıksınız, yapılacak caminin temel taşını siz koyunuz” dedi.

Bir şaheser olan Süleymaniye Camii bittikten sonra Mimar Sinan’a da şöyle dedi: “Bu camii şerifeyi sen yaptın. Kapılarını ibadete açmak da senin hakkındır”

 

11. Padişah: II. SELİM (SARI)          

Doğum-Ölüm Yılı: 1524-1574                    

Doğum-Ölüm Yeri: İstanbul-İstanbul      

Saltanat Yılları: 1566-1574                   

Babası: I. Süleyman                          

Annesi: Hürrem Sultan

.

Manisa ve Konya'da şehzadelik yaptı. Babasının vefatı üzerine tahta geçti ve kendi vefatına kadar tahtta kaldı. Turgut Reis ve Sokullu Mehmed Paşa gibi isimler onun döneminin en önemli isimleridir. Sakız ve Kıbrıs adaları fethedilse de İnebahtı'da bir deniz mağlubiyeti yaşandı ancak donanma başarılı bir şekilde tekrar inşa edildi. Bizzat sefere çıkmayan ilk padişahtır. "Selîmî" mahlasıyla şiirler yazan II. Selim'in bir de divanı vardır. Mimar Sinan'ın ustalık eseri Selimiye Cami Edirne'de onun döneminde inşa edilmiştir.

.

Duraklama Dönemi padişahlarına bir sonraki yazımızda III. Murad ile devam edeceğiz.